Mali i srednji biznisi mogu virus krize prenijeti na banke

photo credit: pixabay.com

U nastavku slijedi članak o uticaju pandemije koronavirusa na sektor MSP, objavljen na portalu Vijesti. Isti sadrži intervjue sa UPCG i članovima UO UPCG, kao i sa PKCG i UNDP, te poslodavačkim organizacijama ORM i BCM iz Sjeverne Makedonije.

MALI I SREDNJI BIZNISI MOGU VIRUS KRIZE PRENIJETI NA BANKE

Nedostatak prometa, ugroženost poslovnih partnera koji ne mogu nesmetano da posluju, pad tražnje za proizvodima ili uslugama, prekid rada zbog epidemioloških mjera ključni su problemi sa kojima su se crnogorski privrednici iz sektora mikro, malih i srednjih preduzeća i preduzetnika (MMSP) suočili zbog pandemije koronavisa. Sve to dovelo je do pada prrihoda u ovoj godini u odnosu na prošlogodišnje, kao i otpuštanja zaposlenih

Sve to dovelo je do pada prrihoda u ovoj godini u odnosu na prošlogodišnje, kao i otpuštanja zaposlenih.

To je bilans uticaja kovid krize na crnogorsku privredu u kojoj sektor MMSP čine okosnicu crnogorske ekonomije sa učešćem od 99,6 odsto preduzeća koja spadaju u tu kategoriju i pružaju izvor prihoda za više od 70 odsto svih zaposlenih.

Relevantna istraživanja međunarodnih organizacija pokazuju da MSSP su u aktuelnoj situaciji u riziku od propadanja i prenosa virusa krize na bankarski sektor što je potrebno izbjeći jer bi u suprotnom slijedio dug i spor oporavak.

Uz nelikvidnost i sivu ekonomiju stigla ih i korona

Koliko je ekonomska situacija u zemlji teška i nepovoljna i za poslodavce i zaposlene govori i to što se i prije COVID-19 krize crnogorska biznis zajednica borila sa problemima nelikvidnosti, velikog broja blokiranih preduzeća i izražene sive ekonomije.

Upravo sa tim teretom privrednici su sredinom marta gurnuti u novi problem pandemije koronavirusa.

O značaju MMSP u crnogorskoj ekonomiju govore i podaci Poreske uprave (PU) Crne Gore iz aprila ove godine koji pokazuju da privrednu zbilju u državi čini ukupno 35.870 privrednih subjekata (preduzetnici, mikro, mala i srednja preduzeća i velike kompanije). Od toga, čak 99,6 odsto MMSP kojih ima 35,534.

Kada je u pitanju zaposlenost, prema podacima PU u privredi ima ukupno 139.482 zaposlenih, od čega MMSP zapošljavaju 59,04 odsto (82.347) što govori o njihovoj značajnoj ulozi u zapošljavanju.

To ukazuje i na veliku ranjivost čitavog privrednog sistema,naročito u potpuno neregularnim uslovima poslovanja koje je poslednjih desec mjeseci stvorila pandemija koronavirusa.

U mikro preduzeća se računa do 10 zaposlenih, mala od 10 do 50 zaposlenih, srednja od 50 do 250 zaposlenih, a u velika 250 zaposlenih.

Program organizacije Ujedinjenih nacija za razvoj (UNDP) je u svom istraživanju o uticaju kovid-19 na sektor MMSP ukazao da je najveći broj tih preduzeća koncentrisan u sektorima trgovine (31,4odsto), smještaja i prehrambenih usluga (12,3 odsto) i građevine (10,9 odsto).

"Aktivan je značajan broj preduzetnika mlađih od 35 godina, što u doba krize predstavlja posebno ranjivu kategoriju i dodatno, 9.000 malih preduzeća izjavljuje da zapošljavaju samo jednu osobu" poruka je UNDP-a.

Tri paketa pomoći

Vlada je usvojila tri paketa mjera za pomoć u ublažavanju ekonomskih i socijalnih uticaja. Tim mjerama trebalo bi da se obezbijedi dodatna likvidnost, kao i nastavak toka kredita prema realnom sektoru uz određeno olakšavanje finansijskih uslova tako da se zadrži balans između finasijske stabilnosti, podrške ekonomiji i zdravlja bankarskog sektora.

Prvi paket iz marta koji je Vlada procijenila na 100 miliona eura odnosio se dominantno na podršku likvidnosti. Njime je omogućen odgađanje plaćanja poreza na dohodak građana i doprinose za obavezno socijalno osiguranje na tri mjeseca, zatim krediti koje je plasirao državni Investiciono-razvojni fond (IRF) i tromjesečni moratorijum na bankarske kredite.

U drugom paketu mjera sa kraja aprila su bile subvencije, podrška poljoprivredi, ekonomsko-socijalne mjere čiji je ukupan fiskalni efekat bio oko 75 miliona eura bruto, a neto vrijednost za tri mjeseca 46 miliona. Najvažnija mjera u ovom paketu je državna pomoć zaposlenima u zatvorenim djelatnostima (ugostiteljstvo, usluge, prevoz i turistički sektor) u iznosu od 100 odsto minumalne zarade (222 eura), zatim subvencije za ugrožene djelatnosti (preduzetnici, mikro, mala i srednja preduzeća do 250 zaposlenih) u iznosu od polovine bruto iznosa minimalne zarade za svakog registrovanog zaposlenog.

Treći paket mjera iz jula je obuhvattio kratkoročne i mjere na srednji i duži rok.

U kratkoročnim mjerama je bila podršku sektoru turizma u iznosu od 83,5 miliona eura, zatim podsticaj poljoprivredi i ribarstvu za realizaciju investicija u ukupnom iznosu od 89,4 miliona eura, unapređenje konkurentnosti privrede to kroz 17 programskih linija i davanjem 10 miliona bespovratnog novca u ovoj godini, subvencije zarada uključujući i turizam u ukupnom iznosu od 16,2 miliona eura. Pošto je došlo krajem avgusta do smjene vlasti usporeno je sprovođenje ovog paketa mjera, a za sada još nema informacija šta će nova vlast preduzeti.

Novi paket mjera u pripremi

Za potrebe ovog teksta "Vijesti" zbog nove organizacije Vlade i preuzimanja nadležnosti nijesu mogle doći do detaljnih odgovora na pitanja šta mala i srednja preduzeća mogu očekivati od države u narednom periodu kao pomoć u ublažavanju posledica pandemije.

Ministar ekonomskog razvoja Jakov Milatović je najavilo subvencije zarada za decembar 2020. godine godine, kao i da je formirana radna grupa koja intenzivno radi raditi na osmišljavanju novog paketa mjera podrške koji će biti važeći za prvi kvartal naredne godine.

"U kom ćemo izaći sa nekim nefinansijskim mjerama podrške privredi", poručio je Milatović.

U udruženja privrednika su dosadašnje pakete mjera ocijenila nedovoljnjim.

"MMSP su uvijek predstavljala zdravi dio crnogorske privrede. Ipak, novonastale okolnosti izazvane COVID-19 ukazale su i na njihovu osjetljivost na vanredne udare, zbog čega su ona teže podnijela krizu i pokazala manju sposobnost prilagođavanja novonastalim okolnostima. Ovo je činjenica koje naročito moramo biti svjesni u fazi oporavka privrede, uz svo uvažavanje postojećih strukturnih problema i reformskih procesa koji su u toku (i treba ih dodatno intezivirati), a koji treba da rezultiraju stvaranjem stabilnog biznis ambijenta koji je podsticajan za razvoj konkurentne i inovativne ekonomije, otporne na ovakve i slične spoljne šokov" poruka je Unije poslodavaca (UPCG) koja je upućena Vladi sredinom ovog mjeseca sa konkretnim predlogom mjera pomoći.

Iako preduzećima predstoji dug i trnovit put do stabilizacije poslovanja, znatno teži i kompleksniji od onog nakon krize iz 2008. godine, moramo biti svjesni, poručili su iz UPCG, da je crnogorska privreda i prije izbijanja epidemije COVID-19 bila veoma ranjiva, a da se nastupanjem krize ionako složena situacija dodatno iskomplikovala, poremetila redovan tok ekonomskih aktivnosti i dovela do ozbiljnih poremećaja

Pad prihoda, bez novih zapošljavanja

Ova poslodavačka organizacija je do tih zaključaka došla, između ostalog, na osnovu drugog oktobarskog istraživanja koje je sprovela na uzorsku 312 preduzeća (u kome dominiraju MMSP).

Prema rezultatima istraživanja UPCG, procjena je da čak 90 odsto privrednika je da će im prihodi ostvareni ove godine biti niži od onih iz 2019. godine, ocjena 34,1 odsto ispitanika je da su, u poređenju sa istim periodom prošle godine, zabilježili pad poslovnih prihoda na nivou od 21 odsto do 40 odsto, dok je pad prihoda u visini od 41odsto do 60 odsto prijavilo 21,5 odsto učesnika istraživanja.

Dalje, procjena 30,5 odsto ispitanih preduzeća je da su im ovogodišnji prihodi, u odnosu na prošlogodišnje, manji za preko 61 odsto, dok je samo 14 odsto ispitanika je navelo da je ostvarilo prihode manje za 20odsto u odnosu na prošlogodišnje. Kada je u pitanju sektor turizma, preko 50 odsto ispitanih privrednika navodi pad prihoda veći od 80 odsto u poređenju sa istim periodom prošle godine.

Istraživanje pokazuje i da je 44 odsto privrednika ocijenilo da će im za oporavak poslovanja biti potrebno više od godinu dana, dok 40 odsto smatra da će im za to trebati šest do 12 mjeseci.

"Kada su u pitanju nova radna mjesta, najveći broj ispitanika (71 odsto) u naredna tri do četiri mjeseca ne planira nova zapošljavanja. Sa druge strane, čak 75,64 odsto privrednika navodi da u narednom periodu ne planira otpuštanja zaposlenih zbog posljedica krize COVID-19, dok je 24,36 odsto ispitanika odgovorilo suprotno. Konačno, rezultati pokazuju da je procjena 61 odsto ispitanika, u odnosu na ukupan broj privrednika koji najavljuju moguća otpuštanja zaposlenih (24,36 odsto), da će broj zaposlenih biti smanjen za najviše 20 odsto" navode iz UPCG za "Vijesti".

Iz UPCG su ukazali da je za potpuniju sliku uticaja covid-19 na poslovanje važna i slika privrede prije krize gdje je godinama unazad, broj blokiranih privrednih subjekata (zbog različitih problema u poslovanju) u kontinuitetu iznosi iznad 17.000, a da je prema dostupnim podacima, na kraju novembra ta cifra bila 18.807 privrednih subjekata što čini 52,43 odsto od ukupnog broja registrovanih privrednih subjekata.

Poslodavci ističu da ih zabrinavaju podaci koje su početkom oktobra dobili od PU prema kojima je u periodu od 1. marta do 8. oktobra 2020. godine obrisano čak 760 privrednih subjekata, ali i to što raste broj zaposlenih na evidenciji Zavoda za zapošljavanje gdje ih je na kraju novembra bilo 47.053. Posmatrano u odnosu na 15. mart (35.515 nezaposlenih), to ukazuje na povećanje od 32,49 odsto.

Potreban garantni fond, PDV olakšice...

U cilju daljeg suzbijanja pandemije UPCG je Vladi predložila da u najkraćem roku formirati garantni fond u iznosu od 100 miliona eura, kako bi se obezbijedile garancije države od najmanje 70 odsto iznosa kredita privrednim subjektima koji su zbog epidemije i uvođenja privremenih mjera imali pad prihoda veći od 30 odsto, što bi stvorilo uslove da poslovne banke mogu kreirati povoljnije kreditne linije, sa lakšim pristupom kreditima i nižim kamatnim stopama.

UPCG je Vladi predložila urgentne mjere za dalje ublažavanje krize koje podrazumijevaju do kraja aprila subvencije u iznosu od 100 odsto minimalne zarade za one preduzetnike kojima su prihodi zbog pandemije i privremnih mjera NKT -a opali za 30 odsto u odnosu na prošlogodišnje, da obezbijedi odloženo plaćanje PDV pri uvozu na tri mjeseca s tim da to kontinuirana mjera u ciklusima do normalizacije privrednih i novčanih tokova.

"Neophodno je hitno izmijeniti Zakon o PDV-u kako bi se povećanje iznosa od 18.000 eura ostvarenog prometa kao uslova za obaveznu PDV registraciju na (najmanje) 30.000 eura. Najveću korist od povećanja ovog praga imali bi preduzetnici i mikro preduzeća koji se trenutno nalaze u najtežoj situaciji što se tiče opstanka poslovanja. Danom ulaska u PDV sistem, njihova roba i usluge postaju skuplje za 21 odsto, ulaze u vrlo zahtjevnu i neizvjesnu tržišnu utakmicu sa velikim privrednim subjektima i najveći broj njih ubrzo zapada u poslovne probleme i nelikvidnost. Ovi problemi egzistiraju od ranije, a dodatno su izraženi u novonastalim okolnostima. Uz to, izmjenama bi trebalo uvesti mogućnosti plaćanja PDV-a po naplaćenoj realizaciji za određene kategorije poreskih obveznika. I ovakva izmjena zakona bi predstavljala poseban vid "podrške" i olakšanje poslovanja malim privrednim subjektima (budući da, između ostalog, podrazumijeva i definisanje maksimalnog iznosa ostvarenog prometa kao uslova za odobravanje ovakvog sistema plaćanja PDV-a)" naglašeno je iz UPCG.

Na listi predloga UPCG za Vladu su, između ostalog, da Investiciono-razvojni fond (IRF) smanji kamatne stope na postojeće kredite u odnosu na stepen ugroženosti preduzetnika i da izmijeni kredit izvrši izmjene kriterijuma za dodjelu kredita radi veće obuhvatnosti privrednih subjekata (po djelatnostima) za odobravanje kredita, da se obezbijede odlaganje rokova za plaćanje dospjelih poreskih obaveza po osnovu svih vrsta poreza i za 2021. godinu (uključujući i sve pripadajuće doprinose na lična primanja nastala od dana stupanja na snagu privremenih mjera) uz mogućnost plaćanja u minimum 24 rate, kao i da se izmijeni i dopuni zakon o radu ili donijeti poseban zakon o uređenju radnih odnosa u okolnostima izazvanim epidemijom COVID-19.

Šta je donio početka pandemije

UPCG je u maju objavila prvo istraživanje o uticaju pandemije na preduzeća koje je pokazalo da je više od 40 odsto ispitanih privrednih subjekata je u potpunosti prekinulo s radom, kao i da je posmatrano sa aspekta broja zaposlenih, najizloženija negativnim uticajima COVID-19 su mikro preduzeća.

"Potpuna obustava rada bila je najprisutnija u sektoru zanatstva (83 odsto), ugostiteljstva (72 odsto), prevoza (70 odsto) i hotelijerstva (62odsto). Svaki treći privredni subjekat iz sektora trgovine i usluga je prekinuo sa radom" rezultati su majskog istaživanja realizovanog sa Međunarodnom organizaciojom rada(MOR).

Rezultati istraživanja UPCG pokazali su da je 10% privrednih subjekata smanjilo broj zaposlenih usljed posledica COVID-19 krize, dok 90 odsto njih to nije učinilo u vrijeme trajanja istraživanja. Među onima koji su smanjili broj zaposlenih, najviše ima preduzeća (34odsto) u kojima je to smanjenje iznosilo preko 30 odsto, dok je u 54 odsto preduzeća smanjenje broja zaposlenih zabilježeno u manjoj mjeri od 1 odsto do 10 odsto. Navedeno smanjenje broja zaposlenih bilo je najprisutnije u preduzećima koja zapošljavaju 11 do 100 radnika (12 odsto), dok u velikim preduzećima nije zabilježeno smanjenje broja zaposlenih.

U 47 odsto mikro preduzeća koja su smanjila broj zaposlenih, procenat tog smanjenja je bio veći od 31 odsto od ukupnog broja zaposlenih. U odnosu na ukupan broj ispitanika koji su potvrdili smanjenje broja zaposlenih, najviše je onih koji posluju u sektorima turizma i hotelijerstva (15 odsto), trgovine (16 odsto) i ugostiteljstva (11odsto).

"Najčešće preduzimane mjere od strane privrednih subjekata koje se tiču radnih odnosa, a izazvane su COVID-19 krizom, su uvođenje rada od kuće (32 odsto), uvođenje nepunog radnog vremena (26 odsto) i omogućavanje korišćenja godišnjeg odmora (21 odsto). Procenat privrednih subjekata koji su uveli rad od kuće pokazao se srazmjernim njihovoj veličini, odnosno broju zaposlenih koje ta preduzeća imaju. Tako je ovaj oblik rada najmanje bio prisutan kod mikro preduzeća (28 odsto), a najviše su ga praktikovala velika preduzeća (80odsto). Na isti način rasla je i primjena mjere "uvođenje nepunog radnog vremena" – najmanja primjena ove mjere zabilježena je kod mikro preduzeća (18 odsto), a najveća kod velikih preduzeća (47odsto).

Novo istraživanje UPCG još nije publikovano.

PKCG: Raste broj blokiranih preduzeća i ukupnih dugova

Iz Privredne komore (PKCG) su ukazali da je zatvaranje granica u cilju suzbijanja širenja koronavirusa uticalo na poremećaje lanaca snabdijevanja, smanjenje domaće i inostrane tražnje, te pad privredne aktivnosti.

Naglašavaju da je privreda suočena sa teškoćama u održavanju poslovanja zbog pada produktivnosti uslovljene smanjenom tražnjom.

Pad prihoda, a time i likvidnosti, rezultirao je otežanim izmirivanjem tekućih i dugoročnih kreditnih obaveza, rastom broja blokiranih preduzeća i ukupnih dugova.

Otežana je nabavka robe i repromaterijala, zbog graničnih procedura na suzbijanju širenja infekcije, a tokom perioda u kojem su granice bile zatvorene bio je veoma izražen nedostatak radne snage, posebno u sektoru građevinarstva.

"Kriza se odrazila na privredu u cjelini, a najviše na uslužne djelatnosti i imajući u vidu uticaj pandemije na turistički promet. Najpogođeniji sektori su turizam i transport, koji bilježe pad prihoda od 88 odsto, odnosno 30,5 odsto, dok je promet u trgovini na malo manji za 18 odsto. U svim sektorima je zabilježen pad prosječnog broja zaposlenih od čega najviše u sektorima administrativnih i pomoćnih uslužnih djelatnosti 36,1 odsto, usluga smještaja i ishrane 27,8 odsto i poljoprivrede, šumarstva i ribarstva 21,9 odsto, građevinarstva 18 odsto, prerađivačke industrije 12,4 odsto, trgovine 11,1 odsto, saobraćaja i skladištenja 9,9 odsto, ostalih uslužnih djelatnosti 9,3 odsto..."kazali su u PKCG.

Iz PKCG su istakli da su objedinjujući interese privrede u novonastalim uslovima poslovanja, imali aktivnu ulogu u kreiranju mjera podrške ekonomij, te da je suočavajući se sa posljedicama krize, Vlada je pokazala visok stepen uvažavanja zahtjeva privrede, što se prepoznaje kroz pakete usvojenih mjera. One su bile adekvatne datom trenutku i usmjerene na očuvanje likvidnosti privrede i radnih mjesta.

"U zavisnosti od razvoja epidemiološke situacije, potrebno je razmotriti mogućnost nastavka subvencija za zarade u ugroženim sektorima i osloboditi privredne subjekte obaveze plaćanja poreza na nepokretnosti ili je umanjiti, ako je bilo zabranjeno ili ograničeno obavljanje djelatnosti u prethodnom period. Uz to, potrebno je stvoriti uslove za nesmetanu primjenu trećeg paketa mjera podrške turističkoj privredi, posebno u dijelu odobravanja kredita za likvidnost i obrtna sredstva kod IRF-a i poslovnih banaka, uz subvencionisanje kamata, kao i odobravanje subvencija na kamate pri reprogramu postojećih kredita" predlozi su PKCG ka daljem rješavanju uticaje pandemije covid 19 na privredni sektor u kome dominira MMSP.

Preduzetnici mlađi od 35 godina ranjiva kategorija

Program organizacije Unijedinjenin nacija za razvoj (UNDP) je u svom istraživanju o uticaju kovid-19 na sektor MMSP ukazao da su ona u aktuelnoj situaciji u riziku od propadanja i prenosa virusa krize na bankarski sektor što je potrebno izbvjeći da bi se izbjegao dug i spor oporavak.

Ova organizacija je ukazala da je najveći broj tih preduzeća koncentrisan u sektorima trgovine (31,4odsto), smještaja i prehrambenih usluga (12,3 odsto) i građevine (10,9odsto),kao i da je aktivan značajan broj preduzetnika mlađih od 35 godina, što u doba krize predstavlja posebno ranjivu kategoriju i dodatno, 9.000 malih preduzeća izjavljuje da zapošljavaju samo jednu osobu.

Većina MMSP posluje na lokalnom nivou

"Zanimljivo je da preduzeća najčešće svoje tržište pronalaze na lokalnom nivou, preko 66 odsto, a potom 27 odsto na tržištu cijele Crne Gore što je u odnosu na prvo istraživanje povećanje sa 54 odsto, odnosno smanjenje sa 34 odsto. Ovo upućuje na to da se mala i srednja preduzeća uglavnom bave trgovinom i drugim uslužnim djelatnostima.

Samo sedam odsto je okrenuto stranom tržištu što je smanjenje sa 12 odsto, inače realtivno malog procenta, prije svega usljed okrenutosti tih kompanija turističkoj tražnji. Dodatno, 77 odsto proizvoda koji se plasiraju su uvozni.

Jasno je da u dugom roku postoji prostor za rebalans ekonomije u pravcu malih i srednjih preduzeća koja bi mogla pokretati aktivnosti čije bi tržište bilo van Crne Gore, pri čemu bi djelatnost mogla biti uslužna, ali i prerađivačk" ocjena je UNDP-a koji je u svom izvještaju analizirao uticaj covid-19 na MMSP.

Sužavanje prostora za manevrisanje

UNDP-ova analiza u dijelu uticaja covid-19 na režim rada pokazala da su na početku krize u oblasti trgovine, zaposleni značajno češće imali smanjenu platu, dnevnicu ili benefite i imali skraćeno radno vrijeme, dok su zaposleni u uslužnim preduzećima kao i preduzećima u centralnom regionu češće išli na plaćeno odsustvo.

Sedamnaest odsto je poslalo zaposlene na neplaćeni odmor ili im je smanjilo plate i druge beneficije, dok među zaposlenima u oblasti proizvodnje, u srednjim preduzećima, u preduzećima na sjeveru i na jugu, do 15. marta značajno češće nije bilo promjena u radnom režimu.

Nakon 1. juna dolazi do određene stabilizacije poslovnih prilika, jer za dvije trećine zaposlenih nema izmjena u radnom režimu (što posebno važi za proizvodnju, a regionalno posmatrano za firme na sjeveru), dok je 14 odsto sa skraćenim radnim vremenom. Značajno je smanjem broj zaposlenih na plaćenom odsustvu (osam odsto sa 39 odsto). sa protokom vremena oni zaposleni koji su imali promjene u radnom režimu u odnsosu na početak krize sada su češće sa skraćenim radnim vremenom (41 odsto naspram 28 odsto) ili sa smanjenom platom, dnevnicom ili benefitima (rast sa 19 odsto na 34 odsto).

"Očigledno je da prolongirano trajanje krize smanjuje manevarski prostor poslodavaca koji i dalje krajnju mjeru otpuštanja svode na minimum, ali nastoje da smanje svoje troškove rada. Ovakva situacija neminovno se odražava na kupovnu moć zaposlenih, odnosno njihovih domaćinstava" ocjena je UNDP-a.

IRF da obezbijedi kredite za inovacije

UNDP u preporukama za ovaj sektor ukazuje, između ostalog, da važnu ulogu imInvesticiono-razvojni fond (IRF) u ohrabrivanju razvoja MMSP koja bi mogla biti naglašena kroz naglašena u kontekstu zelene tranzicije i digitalne transformacije.

Stoga se preporučuje da se IRF dominantno koncentriše na programe podrške inovacijama. Preporučuje se razmatranje uvođenja "zelenih" kreditnih linija, ojačanih primjenom grant šema koje mogu biti povezane s funkcionisanjem Eko fonda i budućeg Inovacionog fonda.

"Neophodno je razmotriti diversifikaciju izvora finansiranja malih i srednjih preduzeća, pa se u tom smislu preporučuje definisanje mjera za reformu berze u smislu mogućnosti generisanja fondova za podršku novoj generaciji zelenih projekata. Preporučuje se razmatranje određenih modela smanjenja poreskog opterećenja na rad, primarno kroz transfer doprinosa na račun poslodavca u bruto zaradu i kompenzaciju zaposlenima kroz reviziju poreza na dohodak. Ovaj pristup trebalo bi da se zasniva na platnoj medijani i mogao bi da vodi smanjenju neformalne ekonomije, pa se preporučuje i da MONSTAT u saradnji s Poreskom upravom definiše metodologiju" navodi UNDP.

Imajući u vidu posebnu osjetljivost biznisa koje pokreću žene prediuzetnice i druge društveno ranjive grupe, preporučuje se dodatno sagledavanje ovih prograama podrške i pružanje eventualnoih dodatnih povlastica (dužeg moratorijuma i fisklanih olakšica).

Preporučuje se razmatranje razvoja sljedećeg programa ekonomskih reformi 2021-2023, budući da on postavlja osnovu za zeleni oporavak, koji je podržan digitalnom transformacijom.

Prepolovljeni prihodi firmi u Sjevernoj Makedoniji

U Sjevernoj Makedoniji u periodu neizvjesnosti i sa nedovoljnim zvaničnim podacima o stepenu poslovnih gubitaka i prekida za makedonske kompanije, Organizacija poslodavaca Makedonije (ORM) i Poslovna konfederacija Makedonije (BCM), uz podršku Međunarodne organizacije rada (ILO), i u saradnji sa Evropskom bankom za obnovu i razvoj (EBRD), sprovela je istraživanje.

Cilj je bio prikupiti dokaze o uticaju pandemije na performanse i otpornost preduzeća, kao i identifikovati odgovarajuće mjere podrške koje bi kompanijama bile najkorisnije za prevazilaženje ove krize.

"Kriza koju je izazvao kovid-19 ozbiljno je pogodila oko 82 procenta anketiranih kompanija koje su prijavile značajne finansijske gubitke i privremeni prestanak poslovanja. Oko 43 odsto ispitanih kompanija suočilo se sa smanjenjem prihoda za više od 50 odsto, dok je 11 odsto privremeno zatvorilo preduzeća", rekao je Angel Dimitrov, predsjednik ORM-a.

Prema anketi, mikro preduzeća su pokazala najveću ranjivost. Oko 50 odsto njih prijavilo je prepolovljenje prihoda, a 19 odsto je zatvorilo posao.

Iako velike kompanije pokazuju veću otpornost (nijedna nije prijavila privremeno zatvaranje), mnoge (48 procenata) se i dalje suočavaju sa padom prihoda od više od 50 procenata. Većina kompanija koje su prijavile pad prihoda posluju u sektorima pogođenim vladinom zabranom poslovanja u prolećnim mesecima i karantinima, posebno u transportu, uslugama skladištenja, smeštaju i prehrambenim uslugama; građevinske, trgovinske i stručne, naučne i tehničke delatnosti.

Kako je kovid kriza uticala na poslovanje Vaše firme? Šta očekujete od nove Vlade kao pomoć na suzbijanje ove krize?

Vlasnik hotela Philia Nenad Drašković:

Kriza izazvana koronavirusom crnogorskom turizmu pričinila je ogromnu štetu sa nesaglediivm posledicama, pa ni naša firma čija je osnovna djelatnost hotelijerstvo, nije poštedjena ove pošasti.

Kriza je nastala u januaru kada su turističke agencije počele sa otkazivanjem rezervacija iz zemalja sa Azijskog kontinenta, u prvom redu Kine. Poznato je da se crnogorski turizam poslednjih godina sve više otvara prema ovim tržištima.

Vrhunac krize je nastao u martu kada je uslijedilo ''zaključavanje'' mnogih privrednih djelatnosti i zatvaranje granica.

Turistička sezona nije dala očekivane rezultate u novonastalim okolnostima, pa se agonija nastavila tokom čitave godine.

Lako je zaključiti da u uslovima kada su putovanja svedena na najmanju moguću mjeru i uz stroge epidemiološke mjere, kakve su štetne posledice nastupile po ovu privrednu granu.

Najkraće rečeno, u odnosu na 2019 godinu, ukupan ostvareni broj noćenja iznosi između 10 i 15 procenata. Takodje, nije teško pretpostaviti kakve posledice na tekuću likvidnost, redovno održavanje objekata i opreme, zatim očuvanje radnih mjesta i drugo, uticao ovako nizak obim poslovanja tokom cijele godine.

Od nove Vlade očekujemo kontinuiranu realizaciju trećeg paketa mjera za oporavak privrede, a prije svega subvencije na plate i doprinose zaposlenih, u cilju očuvanja njihovih radnih mjesta.

Ovo tim prije što je EK kao pomoć za oporavak crnogorske privrede izdvojila značajan novac koji je operativan.

Turistička privreda i hotelijerstvo očekuje hitne mjere kreditne i finansijske podrške uz obezbjedjenje državnih garancija, odlaganje rokova plaćanja, razna oslobadjanja i mogućnost odloženog plaćanja za nagomilane poreske i druge obaveze, do okončanja krize...

Goran Đurović vlasnik kompanije Cerovo:

Pošto se Cerovo bavi prodajom građevinskog materijala moram reći da pad prihoda nije bio toliko drastičan i razoran kao kod dijelatnosti koje su bile zatvorene tokom karantina ili dijelatnosti iz ugostiteljstva. Uspjeli smo održati isti broj zaposlenih što nam je bio i cilj.

Evidentna je primjetna nelikvidnost u privredi. Povećava se broj blokiranih kompanija što mora biti signal za uzbunu. Naša kompanija je imala razvojne planove i najavljene investicije u 2020 godini, ali smo bili prinudjeni sve to prebaciti u 2021 godinu sa nadom da će se svijet izboriti sa kovid-19.

Privrednici očekuju pomoć od Vlade u ovakvim situacijama koje su nepredviđene. Moram ponovo naglasiti problem nelikvidnosti koji je uslovljen katastrofalnom turističkom sezonom.

Banke u Crnoj Gori su dobile nalog od svojih matičnih banaka da zabranjuju kreditiranje svih ugroženih dijelatnosti što je stvorilo veliki problem. Pokušaj da se taj problem riješi preko IRFa nije dao rezultate stoga se moraju uključiti poslovne banke tako što će se formirati garantni fond koji bi garantovao minimum 70 odsto plasmana.

Banke bi shodno velikom nivou garancije trebalo forsirati da daju niske kamatne stope, kao i da brže odobravaju kredite jer se trebamo pripremati za sledeću turističku sezonu koju ne smijemo propustiti.

Ranko Stanišić izvršni dirktor firme Balance (računovodstvene usluge):

Uticaj pandemije je iznenađujuće velki u odnosu na naše početne prognoze. Pošto se bavimo uslugama, direktno smo vezani i za uspješnost i platežnu sposobnost naših klijenata. Znatan broj naših klijenata je povezan sa turizmom, poput transporta, avio prevoza, restorana i turističkog smeštaja, što su najvjerovatnije privredna društva koji su najteže pogođeni pandemijom kovid-19.

Oni učestvuju sa oko 60 oko naših ukupnih prihoda, a stalno su imali značajan pad sopstvenih prihoda, uzrokovan smanjenom potražnjom.

Gledajući presječno na 30. novembar uporedno sa prošlom godinom, smanjenje prihoda je u okviru 40 odsto. Uz to, u odnosu na početak godine smanjili smo broj zaposlenih za 20 odsto.

Kao pomoć od Vlade u dosadašnjem periodu smo imali subvencije u iznosu od 50 odsto minimalne cijene rada za šest mjeseci za dio zaposlenih, jer imamo pet zaposlenih radnica koje imaju maloljetnu djecu.

Naše mišljenje je, da bi jedan od doprinosa nove Vlade, kao pomoć cjelokupnoj privredi, a pogotovu za MMSP, trebao da ide u smjeru smanjenja poreza i doprinosa na zarade i uvođenje kategorije neoporezivog dijela zarade (naknade za topli obrok, prevoz, regres).

Na taj način bi se znatno relaksiralo opterećenje privrede, a istovremeno to bi bio i podsticaj da se izađe iz prakse obračuna minimalnih zarada " i davanje dijela zarada na ruke". Smatram da bi ta mjera bila značajnija pomoć, nego subvencije dosadašnjeg karaktera.

Istovremeno postojeća regulativa u pogledu raznih taksi, naknada i članarina, postavlja neizbježno pitanje da li je i u kojoj mjeri to okruženje stimulativno ili destimulativno pogotovu u vrijeme pandemije.

Novinarka: Marija Mirjačić

Izvor: portal Vijesti, objavljeno 29. decembra 2020. godine (Ova priča nastala je u saradnji dnevnih listova Vijesti iz Crne Gore i Sloboden pečat iz Sjeverne Makedonije)